Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου 2007

Περί Πολιτικής (και) Ήθικής...

Ομολογώ ότι το συγκεκριμένο post είναι η δυσκολότερη "γέννα" μου. Όταν καθόμουν μπροστά στο πληκτρολόγιο, έχοντας πάρει την απόφαση να το ξεκινήσω, πάντα ένοιωθα μια αφόρητη εξάντληση. Έντρομος, διαπίστωνα ότι δεν ήξερα από που να ξεκινήσω! Ακριβώς όμως όπως μια ιστορία, το συγκεκριμένο post ωρίμαζε στο μυαλό μου, μεγάλωνε και, μερικές φορές πετούσε απρόσμενα παρακλάδια. Νοιώθοντας το λοιπόν έτοιμο να "γεννηθεί", ανάβω ένα τσιγάρο, παίρνω μια βαθιά ανάσα, και ξεκινώ από την βασική μου θέση: η Πολιτική είναι εκ συνθηκών ανήθικη.
Προσπαθώντας να δώσω έναν ορισμό στην Πολιτική Ηθική, τυχαία σχεδόν, έπεσα πάνω στον Emmanuel Kant: "Η συνεχής μάχη για την εφαρμογή του Δικαίου είναι Πολιτική Ηθική.".Και ξεκινάμε από δω. Ένας χώρος που αναλώνεται σε συνεχείς μάχες, όχι για την εφαρμογή Δικαίου, αλλά για την ικανοποίηση συμφέροντος, και δεδομένου του ότι το Δίκαιο δεν είναι πάντα συμφέρον, μπορεί να χαρακτηριστεί Πολιτικά Ηθικός; Σύμφωνα με τα παραπάνω, όχι. Σκεπτόμενος ότι ανέκαθεν η πολιτική αποσκοπούσε στην ικανοποίηση συμφέροντος - δεν υπάρχει ανιδιοτελής Πολιτική - , το εύλογο συμπέρασμα είναι ότι η Ηθική ανέκαθεν απουσίαζε από τον πολιτικό χώρο.
Πρόβλημα στην σχέση Πολιτικής και Ηθικής υπάρχει και από τον ορισμό της Ηθικής.Ως μια από τις βασικότερες υποκατηγορίες της Φιλοσοφίας, Ηθική ονομάζεται το σύνολο των κανόνων και συμπεριφορών μιας ομάδας σχετικά με έννοιες όπως καλό και κακό, δίκαιο και άδικο. Τέτοιες έννοιες όμως εμφανίζονται ως καθαρά υποκειμενικές, καθορισμένες από τις ανάγκες και τις συνθήκες τόσο της ομάδας που τις ερμηνεύει, όσο και της εποχής. Η Πολιτική ως σύνολο πράξεων από πρόσωπα εξουσίας, συχνά δεν λαμβάνει υπόψιν τέτοιες έννοιες. Άρα, και πάλι, δεν μπορεί να συσχετισθεί με την Ηθική.
Εδώ να ξεκαθαρίσω ότι το πρόβλημα δεν είναι αν ορίζεται γενικά η έννοια "Πολιτική Ηθική". Μπορεί και να ορίζεται - αν όχι σύμφωνα με τον Kant, τότε κάπως αλλιώς. Το πρόβλημα είναι αν εφαρμόζεται ή αν μπορεί να εφαρμοστεί η Πολιτική Ηθική. Εξετάζοντας την εξέλιξη της Πολιτικής, τόσο στην εποχή μας όσο και σε περασμένες εποχές, ειλικρινά, δεν βρήκα κάτι που να με πείσει ότι μπορεί.
Δεν αποκλείω βέβαια την πιθανότητα να κάνω λάθος. Αυτή την στιγμή το ζήτημα είναι τόσο πολύπλοκο, που ένα post δεν μπορεί να το αναλύσει σε βάθος. Παραθέτω μόνο τις γενικές γραμμές του. Και, καθώς τελειώνω άλλο ένα τσιγάρο, εξαντλημένος από την δύσκολη αυτή γέννα, θυμάμαι ξαφνικά τον Αίσωπο και το πόσο ασφαλής είναι η σάτιρα και η κωμωδία στην άσκηση πολιτικής κριτικής: "Δίνουμε στους μικρούς κλέφτες την κρεμάλα, και στους μεγάλους δίνουμε αξιώματα.".

10 σχόλια:

  1. Ασφαλώς το θέμα του post είναι πολυπλοκο. Εντουτοις, τρια σχόλια:

    1. Φυσικα η πολιτικη αποσκοπεί στην ικανοποίηση συμφέροντος. Αυτό όμως δεν σημαινει ότι δεν μπορεί να υπαρχουν και πολιτικα μετρα που συμφωνουν με βασικες ηθικες αρχες (της εποχής) και προωθουν το συμφερον των περισσοτερων, ή τουλαχιστον το συμφερον αυτών που έχουν μεγαλυτερη αναγκη. (κοινωνικη πολιτικη, στηριξη των χαμηλώτερων κοινωνικών ταξεων, ασφαλιση και περιθαλψη των ηλικιωμένων) Αυτό είναι ηθικο.

    2. Οι ηθικές έννοιες καλο-κακο δικαιο-αδικο είναι σχετικες, όχι υποκειμενικες. Σχετιζονται με τις αντιλήψεις της εποχής, την παραδοση, το πολτικο συστημα, την θρησκεια και πολλα αλλα. Η πολιτική ώς σύνολο πράξεων νομιμοποιείται μεσω της ηθικης. Οσο και αν ο Μπους θέλει να προωθήσει γεωπολιτκα συμφέροντα στο Περσικό κόλπο, είναι υποχρεωμένος να λαβει υπ' όψιν του τις επικρατουσες ηθικες αντιλήψεις της εποχής του, αφου με αναφορα σε αυτές και ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ αυτών θα νομιμοποιήσει τις πραξεις στα ματια του κοσμου.

    3. Εαν εξετασει κανεις την ιστορικότητα των ηθικων αξιων, δεν μπορει παρα να παρατηρήσει ότι αυτές αλλάζουν ααναλογα με την εποχή. Όμως μην ξεχνάς ότι ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΟΥΘΕΝΑ οι ηθικές αξίες δεν παρουσιαζονται ως υποκειμενικες. Υποκειμενικό σημαίνει ασταθές, φθαρτό, θέμα γουστου, και τελικά αυθαίρετο. Για να νομιμοποιησεις όμως οποιαδήποτε πραξη (πολιτική και όχι μόνο) με αναφορα στην ηθική δεν μπορεί παρα να πιστεύεις ότι οι ηθικες αξιες είναι αντικειμενικες, υπερ-προσωπικές, δεσμευτικες για όλους, και όχι αυθαίρετες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Φίλε fidelio...
    Τα σχόλιά σου είναι εύστοχα και με έβαλαν σε σκέψεις. Έχω όμως κάποιες απορίες.
    1)Σίγουρα υπάρχουν πολιτικά μέτρα που συμφωνούν με ηθικές αρχές.Αλλά, όπως είπα, το πρόβλημα είναι αν εφαρμόζεται η ηθική πλευρά της πολιτικής.Όταν ένα πολιτικό σύστημα εφαρμόζει την κοινωνική πολιτική του, είναι ηθικό να διεκδικεί αντάλλαγμα;
    2)Πιστεύεις ειλικρινά ότι ο Μπους έλαβε υπόψιν του ηθικές επιταγές όταν εισέβαλε στο Ιράκ;Πιστεύω ότι δεν έχει καν ιδέα του τι είναι ηθικές επιταγές.
    3)Φυσικά υπάρχουν αξίες που υπερβαίνουν την προσωπική μας ερμηνεία και ισχύουν καθολικά.Αυτές όμως είναι αξίες που υπαγορεύονται από την φύση μας και όχι από το οποιοδήποτε κοινωνικοπολιτικό σύστημα.Ο ορισμός σου για το υποκειμενικό με βρίσκει σύμφωνο, και αυτό ακριβώς είναι που θέλω να πω για την σημερινή Ηθική."Υποκειμενικό" και "σχετικό" όμως δεν είναι ταυτόσημες έννοιες;Και οι δυο δεν καταλήγουν σε αυθαιρεσία ως προς την ερμηνεία των ηθικών αξιών;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μια σοσιαλιστικη δημοκρατια είναι πολιτικο σύστημα. Τί εννοείς όταν λες "είναι ηθικό να διεκδικεί αντάλλαγμα;" Τί είδους ανταλλαγμα; Την υπερψηφισή του; Την επανεκλογή του; Γιατι θεωρεις ότι η ηθικη είναι ανιδιοτελης και δεν μπορει να απαιτει ανταλλαγμα;

    Το υποκειμενικό είναι αυτο που περιορίζεται στο υποκείμενο, στο γουστο του, στην δική του κρίση.
    Το σχετικό είναι ευρύτερο γιατι καθορίζεται απο κοινωνικές και ηθικες αρχες και αντιλήψεις μιας εποχής. Ασφαλώς και οι σημερινές αξιες της δημοκρατιας, της ελευθεριας, της ανοχής, των ανθρωπινων δικαιωματων, είναι συνδεδεμενες με την εποχή που τις γέννησε.Αυτο ισχύει για καθε εποχη και τις αξιες της. Όσο κυνικη και αν μοιαζει οι πολιτικη σε ορισμενες αποφασεις της, είναι αναγκασμενη να εξαντικειμενικεύει τις αξιωσεις τις, με αναφορα σε ηθικες αξιες που θεωρουνται δεσμευτικες. Δεν μπορει να βγει και να πει φατσα-φορα "έχω την εξουσια και γουσταρω να κανω το Α ή το Β και δεν ρωταω κανεναν". Αλλωστε όπως ανεφερες, ο Kant ελεγε: Η συνεχής μάχη για την εφαρμογή του Δικαίου είναι Πολιτική Ηθική. Είναι μαχη αναμεσα στην ηθικη και τον κυνισμο της εξουσιας.

    Υποθετω οτι όταν μιλας για αυθαιρεσια στην ερμηνεια των ηθικων αξιων, αναφερεσαι στην ελλειψη αντικειμενικών κριτηρίων.
    Σκέψου ότι ακομα και αν οι άνθρωποι συμφωνουσαν γύρω απο μια ,έστω, αξια π.χ. την δημοκρατια, και παλι οι συγκρουσεις δεν προκειται να σταματησουν. Θα συμφωνουμε όλοι ως προς την αξια της Δημοκρατιας, αλλα θα διαφωνουμε για το "ποιος είναι αυθεντικος δημοκρατης". Όλα αυτα είναι μερος της ιδεολογικης συγκρουσης των αξιων, και φυσικα είναι απαραιτητο ψυχολογικό εφόδιο για όλους μας προκειμενου να προσανατολιστούμε υπαρξιακα στη ζωή μας. Οι ηθικες αξιες είναι πυξίδες.

    Συνιστω ανεπιφύλακτα τον Παναγιωτη Κονδύλη και τα βιβλια του:

    -Οι φιλοσοφοι, η ισχύς, η ουτοπιά
    -Μελαγχολια και πολεμικη
    -Ισχύς και αποφαση (ιδιαίτερα αυτό)
    Εκδόσεις Στιγμη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. fidelio...
    Καταρχήν να συμφωνήσουμε ότι μιλάμε για ηθική προερχόμενη από κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις. Ας αφήσουμε κατά μέρος τις ηθικές αξίες που υπαγορεύονται από την φύση μας, γιατί αυτές δεν επιδέχονται ερμηνείας και ανάλυσης.
    Όταν ένα σύνολο διεκδικεί κάτι μέσω της εφαρμογής των ηθικών αξιών, είναι αναπόφευκτο ότι κάποιο άλλο σύνολο θα χάσει κάτι.Αυτό αναιρεί την καθολικότητα της ηθικής.Δεν πρέπει η ηθική να είναι ανεξάρτητη διακρίσεων; Αυτό εννοώ με την ανιδιοτέλεια της ηθικής.
    Αυτή ακριβώς η σύγκρουση ιδεολογικών αξιών που αναφέρεις είναι η πηγή των παραπάνω και σίγουρα έχει να κάνει με έλλειψη αντικειμενικών κριτηρίων.Μια σύγκρουση όμως που διαιωνίζεται μόνο προβλήματα προκαλεί στις μεταξύ μας σχέσεις.Δεν πρέπει κάποτε να κινηθούμε όλοι προς ένα και μοναδικό σύστημα ηθικών αξιών;

    Τον Κονδύλη θα τον ψάξω και θα τον μελετήσω.Ομολογώ πως τα βιβλία του δεν τα είχα υπόψιν μου.Σ'ευχαριστώ που μου τα προτείνεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Καλησπέρα και απο μένα. Ωραιο blog και ενδιαφεροντα κειμενα, Geysser.
    Πολυ ενδιαφερον (μα και δύσκολο) θεμα σε αυτο το post.

    Geysser..
    Οταν λες ηθικες αξιες που υπαγορευονται απο τη φυση μας και δεν σηκώνουν αναλυση κ ερμηνεια, τι εννοείς; Σου θυμιζω την γνωστη διακριση την αρχαιας ελληνικης σκεψης μεταξυ φύσει και ταξει. Υπαρχουν ηθικες αξιες με φυσικη προέλευση; Που δεν χωρανε ερμηνεια;

    Ακομα και αν οδηγηθούμε σε ένα κοινο συστημα αξιών, δεν θα εξαρταται και αυτό απο κάποιες κοινωνικοπολιτκες συνθήκες; Πώς θα διασφαλίσουμε την διαρκεια του; Δεν νομιζω ότι το κοινο συστημα αξιων θα αμβλύνει τις συγκρουσεις. Οι διεκδικήσεις εξουσιας θα συνεχίζονται, απλώς θα κινουνται στο ίδιο επιπεδο αξιών.

    fidelio..
    Νομιζω ότι φλερταρεις με ένα είδος ηθικου σχετικισμού που μόνο στην ανασφαλεια και την αναρχια μπορει να οδηγησει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. demian...
    Παραδείγματα φυσικής ηθικής αξίας είναι η αναγνώριση κάποιας ιεραρχίας,η διαμόρφωση κοινωνιών,η συνεργασία.
    Σίγουρα το να καταλήξουμε σε ένα ενιαίο σύστημα ηθικών αξιών δεν είναι εύκολο. Ίσως να μην είμαστε ακόμα έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Αλλά έχω την εντύπωση ότι, εάν ποτέ φτάσουμε σε τέτοιο σημείο, δεν θα χρειαστεί να κάνουμε κάτι για να συντηρηθεί.Ένα ενιαίο σύστημα ηθικής νομίζω ότι είναι, κατά κάποιο τρόπο, αυτοσυντηρούμενο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Geysser..
    Η αναγνωριση καποιας ιεραρχιας ειναι φυσικη αναγκη ή ταση αν θες. Το ιδιο και η διαμορφωση κοινωνιών. Αλλα ο τροπος που θα οργανωθουν οι κοινωνιες, και οι ηθικες αξιες που θα γεννηθουν στους κολπους της δεν ειναι δεδομενες. Υπαρχουν κοινωνιες, μητριαρχικες, πατριαρχικες, δημοκρατικες, αριστοκρατικες, κοινωνιες που λατρευουν τον φύρερ και υποστηριζουν την ηθικο-βιολογικη ανωτεροτητα της Αριας φυλης απεναντι σε μαυρους, ομοφυλόφυλους, Εβραίους κλπ.

    Απο τη στιγμη λοιπόν που δεν είναι δεδομενο ποιες αξιες θα θεμελιώσουν της μια ή την άλλη κοινωνια, ασφαλώς και οι αξιες αυτές σηκώνουν ερμηνεια και αναλυση. Αυτα που αναφερεις είναι φυσικες αναγκες, όχι ηθικες αξίες. Οι άνθρωποι δεν οργανωνονται σε κοινωνιες επειδή είναι ηθικο απο τη φύση τους. Είναι αναγκη.

    Όσο για το κοινο συστημα ηθικων αξιων που θα αυτοσυντηρείται, είναι μαλλον αλλη μια παραλλαγη των ευσεβών πόθων μας. Ο Μαρξ πιστευε οτι η κομμουνιστικη αταξικη κοινωνια θα ειναι ο παραδεισος. Ο οικουμενικος Χριστιανισμος ήλπιζε ότι θα ένωνε όλους τους ανθρωπου κατω απο μια κοινη θρησκεία. Ετσι, τώρα αναζηταμε ένα κοινο συστημα αξιων που θα αυτοσυντηρείται, δηλαδη θα αμβλύνει τις συγκρούσεις ή ακομα και θα τις εξαφανιζει. Μα, οιεμφυλιοι πολεμοι δεν γίνονται αναμεσα σε ανθρώπους που μοιραζονται την ιδια ιστορια, τις ιδιες ηθικες αξιες και αντιλήψεις;
    Ακομα και ένα κοινη συστημα αξιων δεν προεξοφλει ένα ειρηνικο μελλον..

    Demian..
    Ο ηθικος σχετικισμος δεν οδηγει απαραιτητα στην αναρχια και το χαος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. fidelio...
    Ο Richard Dawkins ακριβώς αυτές τις "φυσικές ανάγκες" ή "τάσεις" τις περιγράφει σαν ηθικές επιταγές οι οποίες επιβάλλονται από την φύση μας.Περαιτέρω το αναλύει στο διάσημο βιβλίο του "The God Delusion".
    Κατά πόσο ένα κοινό και παγκόσμιο σύστημα αξιών οδηγεί στην ειρηνική συνύπαρξη των λαών,μένει να το δούμε στην πράξη.Μπορεί όπως λες να μην είναι τίποτε άλλο από ευσεβείς πόθοι.Πιστεύω όμως ότι δεν είναι.Οι εμφύλιοι πόλεμοι στον κόσμο μπορεί να έγιναν ανάμεσα σε ομάδες με κοινή ιστορία, όχι όμως με κοινές αντιλήψεις.Λόγου χάρη, στην Ελλάδα,
    Ο Δημοκρατικός Στρατός και ο Εθνικός Στρατός κάθε άλλο παρά ίδιες αντιλήψεις και αξίες είχαν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Geysser..
    Για να ισχύσει ένα κοινό σύστημα ηθικών αξιών πρέπει να εχουμε ξεπερασει το προβλημα του ηθικου σχετικισμου; Και πώς θα γινει αυτο; Θα βρουμε αντικειμενικα ηθικα κριτηρια; Η θα συμφωνήσουμε οικειοθελώς ώς προς το ότι θα υιοθετησουμε ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ αξιες και θα τις τηρουμε επειδή έτσι θελουμε εμεις και οχι επειδη πιστευουμε οτι ειναι ανιτκειμενικες;

    fidelio..
    Ο ηθικος σχετικισμος σημαινει οτι δεν αναγνωριζουμε αντικειμενικα ηθικα κριτηρια, αρα μπορουμε να κανουμε ό,τι θελουμε. Αυτο δεν ειναι χαος και αναρχια; Ο Ντοστογιεφσκι έλεγε: Αν δεν υπαρχει Θεος όλα επιτρεπονται. Ο Θεος είναι το αντικειμενικο κριτηριο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. demian...
    Προφανώς ο ηθικός σχετικισμός αποτελεί εμπόδιο σε ένα πραγματικά καθολικό ηθικό σύστημα.Κατά πόσο αυτό το σύστημα αποτελείται από αξίες "πραγματικά" καθολικές ή από αξίες υιοθετημένες κατόπιν συμφωνίας, δεν νομίζω ότι έχει και τόση σημασία. Σημασία έχει να συμφωνήσουμε σε κάτι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή