Κυριακή 28 Ιουνίου 2009

The Raven

Δεν ξέρω ακριβώς τι αποτέλεσε το έναυσμα για το σημερινό post, η αλήθεια είναι όμως ότι καιρό ήθελα να καταπιαστώ μαζί του. Γενικά είμαι άνθρωπος που του αρέσει η λογοτεχνία και η ποίηση, πάσχω όμως από την έλλειψη δύο σημαντικών προσόντων που θεωρώ - κατά την ταπεινή μου γνώμη, πάντα - σημαντικά, αν όχι ουσιώδη, για την κατανόηση και την εκτίμηση των δύο αυτών μορφών Τέχνης.
Το πρώτο είναι μια, κατά τα φαινόμενα, έμφυτη έλλειψη ευαισθησίας και ρομαντισμού. Χωρίς αυτά, είναι σχεδόν αδύντη η ταύτιση με τον κεντρικό χαρακτήρα και, κατ'επέκταση, με το κεντρικό θέμα του λογοτεχνικού δημιουργήματος ή του ποιήματος. Χάνεται έτσι η απόλαυση της ανάγνωσης - και η ανάγνωση, όσο υποτιμημένη και να είναι, αποτελεί πράξη ίσης αξίας με την συγγραφή.
Το δεύτερο είναι μια αδύναμη μνήμη, η οποία κατά καιρούς με ταλαιπώρησε σε πολλούς τομείς της ζωής μου. Στα σχολικά μου χρόνια, η συμμετοχή μου σε οποιαδήποτε σχολική εκδήλωση ήταν de facto αδύνατη, εξαιτίας ακριβώς της αδυναμίας του μυαλού μου να συγκρατήσει ταξινομημένες πληροφορίες - ενώ στις αταξινόμητες και χαοτικές πληροφορίες, κατά ειρωνικό τρόπο, τα πάω μια χαρά. Μοιραία λοιπόν, η κατανόηση και εκτίμηση, της ποίησης ειδικά, συναντά ανυπέρβλητα εμπόδια.
Φυσικά, οι κανόνες υπάρχουν για να έχουν και εξαιρέσεις. Και μια από αυτές, στο πεδίο της ποίησης, είναι το "Κοράκι", το κατά γενική ομολογία αριστούργημα του E.A.Poe. Μαζί με το "Song Of Wandering Angus" του αγαπημένου W.B.Yeats, είναι τα δύο ποιήματα που κατάφερα να μάθω απ'έξω, και μάλλον πρόκειται και για τα μοναδικά. Με το πρώτο θέλω να καταπιαστώ εδώ, μιά και το δεύτερο είναι λιγότερο γνωστό - αν και θεωρώ ότι δεν υπολείπεται σε ομορφιά και λυρικότητα, τόσο σε σύγκριση με το corpus του Yeats, όσο και γενικά με την παγκόσμια ποίηση του 19ου αι.
Καταρχήν, να ξεκαθαρίσω ότι το "Κοράκι" δείχνει την πραγματική του αξία στο πρωτότυπο. Όσο καλή μετάφραση και να πετύχετε - και έχω προσωπικά πετύχει πολλές αξιόλογες, καθώς και πολλές άθλιες - , με τίποτα δεν πρόκειται να εκτιμήσετε την αληθινή του ομορφιά και δύναμη αν το διαβάσετε στα ελληνικά. Σίγουρα ενδείκνυται μια καλή γνώση της αγγλικής (δεν λέω ότι είμαι απόφοιτος της Οξφόρδης αλλά ένα ρημαδο-Profficiency χρειάζεται) μια και το κείμενο σε πολλά σημεία υιοθετεί μια αρχαΐζουσα γλώσσα (επηρεασμένο, σύμφωνα με τον ίδιο τον Poe, από τον Charles Dickens, αλλά και από την Elizabeth Barret), αλλά αυτό που πραγματικά είναι εντυπωσιακό δεν είναι τόσο η πρακτική πλευρά της γλώσσας, αλλά το πως αυτή δένει με το μέτρο και με τον ρυθμό του ποιήματος. Γενικά ο Poe είναι λίγο αδύναμος στην ποίηση - θεωρώ κλάσης ανώτερα τα πεζά του και τις διατριβές του - αλλά εδώ πραγματικά δίνει ό,τι καλύτερο έχει, φτάνοντας σε σημεία που δεν έφτασε ούτε με τον "Arthur Gordon Pym", ούτε με το "Masque of The Red Death". Όσον αφορά το "Κοράκι", o Poe κέρδισε επάξια μια θέση ανάμεσα στους κορυφαίους χρήστες της αγγλικής γλώσσας, μαζί με τον James Joyce και τον Herman Melville.
Σε δεύτερο επίπεδο, η τελευταία στάντζα φέρνει δάκρυα στα μάτια. Δεν νομίζω ότι έχω ξανασυναντήσει ποιητή ή λογοτέχνη να αποδίδει με τέτοιο τρόπο την μοναξιά και την αίσθηση της απώλειας, την ψυχική κούραση και τον πόνο του θανάτου:

"And the raven, never flitting, still is sitting, still is sitting,
on the palid bust of Pallas, just above my chamber door.
And his eyes have all the seeming of a demon's that is dreaming
and the lamplight o'er him streaming throws his shadows on the floor
and my soul from out that shadow that lies floating on the floor
shall be lifted-nevermore"

Ποτέ πια, λέει το κοράκι, και στον τελευταίο στίχο ο χαρακτήρας επιτέλους το καταλαβαίνει. Μερικές φορές, ότι και να γίνει, όσο και να προσπαθήσουμε, είναι όντως αργά - για ο,τιδήποτε. Παθών και ο ίδιος - η αγαπημένη του Virginia Clemm, η Lenore του ποιήματος, μονίμως άρρωστη και φιλάσθενη, θα πεθάνει δύο χρόνια αργότερα από φυματίωση, και ο ίδιος θα την ακολουθήσει λίγο μετά, στις 7 Οκτωβρίου 1849 - στο "Κοράκι" φαίνεται να εγκαταλείπει, τόσο τον κόσμο στον οποίο ζει όσο και τον κόσμο στον οποίο ελπίζει. Καταθέτει τα όπλα και παραδίδεται στο αναπόφευκτο τελος το οποίο, φυσικά, δεν αργεί. Απο τους Καταραμένους, ούτε ο Baudelaire, ούτε ο Byron, ούτε ο Shelley, καταφεραν να αποδώσουν την αίσθηση του ανθρώπου που, πραγματικά, κουράστηκε να ζει, τουλάχιστον όχι με την πρόζα που επιδεικνύει ο Poe στο "Κοράκι".
Όταν πρωτοδιάβασα το "Κοράκι", με πιάσανε τα κλάμματα. Μη γελάτε! Εγώ ο αναίσθητος και ο αντι-ρομαντικός, καθόμουν και έπνιγα τους λυγμούς μου σα μικρό παιδί, διαβάζοντας ξανά και ξανά την ομορφότερη αλλά και τραγικότερη ερωτική ιστορία που έχω διαβάσει ποτέ. Κανένα άλλο ποίημα δεν με επηρέασε τόσο πολύ και, πραγματικά, ένοιωσα μεγάλη έκπληξη όταν διαπίστωσα ότι μου είχε μείνει ανεξίτηλα στο μυαλό. Από τότε έχω προσπαθήσει να απομνημονεύσω κι άλλα - χαρακτηριστικό παράδειγμα το "Oh, Captain, My Captain" του Walt Whitman. Μάταια.

4 σχόλια:

  1. όντως πρόκειται για ένα σπουδαίο σκοτεινό ποίημα...

    και αυτό που περιγράφεις είναι η μαγεία της ποίησης... να διαβάζεις ξανά και ξανά δυο σειρές λέξεις και να μην μπορείς να πιστέψεις κάθε φορά πόσο μεγαλοφυέστατα όμορφες είναι:)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. zekia
    Πολύ χαίρομαι που κινουμαστε στο ίδιο μήκος κύματος! Περιμένω ανυπόμονα και την δική σου συνεισφορά! ;)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Θα το γράψω κι εδώ το κλισέ μου αλλά τι να κάνουμε, αυτό το ποίημα είναι πράγματι εξαιρετικό, έχει έναν τρόπο να αγγίζει ευαίσθητες χορδές... Και όντως καμία μετάφραση δεν φτάνει ούτε στο ελάχιστο το πρωτότυπο..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ιοκάστη
    Καμιά αλήθεια δεν είναι κλισε! ;)

    ΑπάντησηΔιαγραφή