Παρασκευή 7 Νοεμβρίου 2008

Ποδανά

Ρίξτε μια ματιά στην παραπάνω εικόνα και πείτε μου τι δεν πάει καλά. Όχι, μην πιστέψετε ότι υποτιμώ την νοημοσύνη σας ή την παρατηρητικότητά σας. Δεν ζητάω να μου πείτε ότι ο χάρτης είναι ανάποδα. Αυτό που δεν πάει καλά, είναι ο τρόπος που λειτουργεί το μυαλό σας - και, κατ'επέκταση, το δικό μου! Και πριν εξοπλιστείτε με δικράνια, δικούλια, τσουγκράνες και αναμμένους δαυλούς εναντίον μου, ζητώντας οχληδόν την καταδίκη μου στην πυρά, εξηγούμαι αμέσως.
Το σημερινό σύστημα παγκόσμιας χαρτογραφίας έχει επηρεαστεί εν πολλοίς από τον Πτολεμαίο, ο οποίος έζησε γύρω στο 100 μ.Χ (συγκεκριμένα από το 83 ως το 168 μ.Χ). Ο τύπος αυτός ήταν ο πρώτος που συστηματοποίησε την χαρτογραφία και μάζεψε όλη σχεδόν την υπάρχουσα γνώση γύρω από την γεωγραφία, στο μνημειώδες έργο του Geographia. Η ιδέα του να τοποθετήσει την περιοχή της Μέσης Ανατολής στο κέντρο, έχει μια πολύ απλή εξήγηση: εκεί γεννήθηκε και εκεί πέθανε (συγκεκριμένα στην Αίγυπτο) . Η άλλη του συνήθεια, να τοποθετεί την Ευρώπη από πάνω, έχει κι αυτή μια απλή εξήγηση : η πλειοψηφία των εμπορικών, στρατιωτικών και ταξιδιωτικών διαύλων, κινούνταν από την Ευρώπη προς την Αίγυπτο και την Μέση Ανατολή και τούμπαλιν. Αυτές οι πρακτικές μεταλαμπαδεύτηκαν σε μεταγενέστερους γεωγράφους και χαρτογράφους, για να φτάσουν στις μέρες μας να θεωρούνται status quo και να εκλαμβάνονται ως "σωστές".
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να είναι έτσι. Οι κατευθύνσεις και οι προσανατολισμοί σε έναν χάρτη είναι αυθαίρετα θεσμοθετημένοι και ουδεμία σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Ακόμα και οι μαγνητικοί πόλοι της Γης δεν μπορούν να προσφέρουν ένα σύστημα αναφοράς μιας και μετακινούνται συνεχώς, με ρυθμό περίπου μιας μοίρας τον χρόνο. Αναγκαστικά λοιπόν έπρεπε να επιλέξουμε ένα σύστημα αναφοράς που να "φαίνεται" βολικό και, μιας και οι περισσότεροι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν σ'αυτό που λέμε "Βόρειο Ημισφαίριο", φαινόταν λογικό να είναι "από πάνω".
Όλη αυτή η ιδεολογία έχει οδηγήσει σε ένα φαινόμενο που ο Richard Dawkins περιγράφει σαν "Σωβινισμό του Βορείου Ημισφαιρίου". Σ'εμάς τους Ευρωπαίους φαίνεται όχι μόνο "λογικό" αλλά και "σωστό" να απεικονιζόμαστε "από πάνω", όπως μας φαίνεται "λογικό" και "σωστό" τον Ιανουάριο να έχουμε Χειμώνα. Τίποτα όμως από αυτά δεν είναι λογικό και σωστό. Δεχόμαστε ότι η Ευρώπη πρέπει να είναι στο Βόρειο Ημισφαίριο, χωρίς να σκεφούμε ότι οι λέξεις "Βόρειο" και "Νότιο" μπορούν κάλλιστα να αλλάξουν, και δεχόμαστε ότι τον Ιανουάριο πρέπει να έχουμε Χειμώνα, χωρίς να σκεφτόμαστε ότι οι φίλοι μας οι Αυστραλοί κυκλοφορούν στις παραλίες με τα μαγιώ τους. Δεν είναι "σωβινισμός" με την κακή έννοια, απλά είναι θέμα συνήθειας και προοπτικής.
Δεν υπάρχει τίποτε το λάθος στην παραπάνω εικόνα. Ούτε υπάρχει κάτι λάθος στο μυαλό σας, όπως ειρωνικά άφησα να εννοηθεί. Την επόμενη φορά όμως που θα κοιτάξετε έναν Παγκόσμιο Χάρτη, έναν Άτλαντα ή την υδρόγειο στο γραφείο σας, καθίστε λίγο και σκεφτείτε πόσο αυθαίρετα είναι όλα αυτά. Δεν ξέρω τι θα ανακαλύψετε, αλλά, προσωπικά, την πρώτη φορά που είδα τον παραπάνω χάρτη, νόμιζα ότι έβλεπα έναν άλλο πλανήτη.

4 σχόλια:

  1. Πολύ μου άρεσε η προοπτική που εκφράζεις. Πράγματι πολλά πράγματα τα θεωρούμε "δεδομένα", ενώ σχεδόν τίποτε -για να μην πω τίποτε απολύτως- δεν είναι δεδομένο...

    Είναι ο τρόπος που "μυούμαστε" από παιδιά σε ένα πολιτιστικό σύστημα, που μας κάνει να πιστεύουμε αυθαίρετα ορισμένα πράγματα. Όπως ακριβώς ο χάρτης σου.

    Μια χαρά είναι κι έτσι. Επιτέλους μία νέα διάσταση :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Τοξότισσα,
    Να σε καλωσορίσω κι εσένα στον μικρό και ασήμαντο κόσμο μου, μια και δεν σε έχω ξαναδεί εδώ!
    Το πολιτισμικό zeitgeist αλλάζει, μην έχοντας άλλη επιλογή από την εξέλιξη. Το θέμα είναι κατά πόσο το αφήνουμε εμείς να αλλάξει, και κατά πόσο δεχόμαστε τις αλλαγές του. Είναι εκπληκτικό το πόσο μπορεί να αλλάξει η προοπτική μας από κάτι μικρό και φαινομενικά ασήμαντο, αλλά δεν πρέπει να παρασυρθούμε. Όπως είπε και ο Richard Feynman, "πρέπει να έχουμε ανοιχτό μυαλό, αλλά όχι τόσο ανοιχτό ώστε να πέσει το μυαλό μας έξω από το κεφάλι μας!"

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. εκπληκτικό
    μιά άλλη όψη των όσων θεωρούμε σωστά...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ria
    Είδες πως κάτι τόσο απλό μπορεί να αλλάξει τα πάντα;

    ΑπάντησηΔιαγραφή